بسیاری از زنان در دوران بارداری به هنگام صبح دچار حالت تهوع بارداری می‌شوند. حالت تهوع دوران بارداری معمولا بی خطر است. با وجود این که حالت تهوع هنگام صبح بسیار آزار دهنده است، اما معمولا پس از 12 هفته برطرف می شود. استفراغ بارداری نوعی بیماری صبحگاهی است که باعث تهوع شدید و استفراغ در دوره بارداری می‌شود. حالت تهوع صبحگاهی و استفراغ بارداری با یکدیگر متفاوت هستند. این دو بیماری باعث ایجاد اثرات و عوارض مختلفی در زنان باردار می شود. برای درمان مناسب، باید تفاوت‌های موجود بین این دو را دانست. حالت تهوع صبحگاهی معمولا با حالت تهوع و گاهی با استفراغ همراه است. در اکثر موارد، تهوع و استفراغ پس از 12 تا 14 هفته برطرف می‌شوند و استفراغ باعث کم آبی شدید نمی‌شود. اما در بیماری استفراغ بارداری، معمولا حالت تهوع شدید است و برطرف نمی‌شود و استفراغ نیز آنقدر شدید است که باعث کم آبی شدید شده و اجازه نمی‌دهد غذا یا مایعات در معده بمانند. هیچ روش شناخته شده‌ای برای جلوگیری از تهوع و استفراغ صبحگاهی ناشی از بیماری استفراغ بارداری وجود ندارد اما روش‌هایی برای کنترل علائم وجود دارد.
علل بیماری
استفراغ بارداری ممکن است در اثر افزایش سریع سطح سرم هورمون‌هایی مانند هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) و استروژن ایجاد می‌شود. استفراغ و تهوع شدید در دوره بارداری نشان دهنده‌ی بارداری دوقلو نیز هست.
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز برای بیماری استفراغ بارداری عبارتند از:
- وجود استفراغ بارداری در بارداری قبلی
- اضافه وزن
- باردار شدن برای بار اول
- وجود بیماری تروفوبلاستیک که در آن سلول‌های رحم رشد غیر طبیعی دارند.
علائم بیماری
استفراغ بارداری معمولا در سه ماهه اول بارداری ایجاد می‌شود. سردرد و خواب آلودگی، کاهش انرژی، خستگی و عدم تمرکز بر چیزی بجز حالت تهوع از علائم این بیماری است. فرد به استفراغ بارداری مبتلا است اگر:
- بیش از سه تا چهار مرتبه در روز استفراغ میکند.
- آنقدر استفراغ میکند که بیش از ده پوند (معادل چهار و نیم کیلوگرم) وزنش را از دست داده است.
- آنقدر استفراغ میکند که دچار احساس گیجی و منگی می‌شود.
- آنقدر استفراغ میکند که دچار کم آبی می‌شود.
عوارض
حالت تهوع بارداری و استفراغی که در بیماران مبتلا به استفراغ شدید بارداری ایجاد می‌شود، آنقدر شدید است که اثرات خطرناکی بر مادر و نوزاد خواهد داشت. عدم توانایی مادر برای نگهداشتن غذا در معده باعث می‌شود که نیازهای غذایی او برآورده نشوند. در نتیجه، مادر دچار کاهش وزن خواهد شد. از دست دادن مایعات و اسید معده در اثر استفراغ نیز باعث کم آبی و عدم تعادل الکترولیت در بدن می‌شود. اگر بیمار درمان نشود، باعث ایجاد عوارض بسیاری، از جمله ناتوانی اندام‌ها و زایمان زودرس می‌شود.
تشخیص
پزشک از بیمار درباره سابقه پزشکی و علائم او سوال می‌پرسد. یک معاینه فیزیکی استاندارد برای تشخیص اکثر علائم و مشکلات کافی است. پزشک به دنبال علائم رایج استفراغ بارداری، مانند فشار خون پائین غیرعادی یا تپش قلب است. برای بررسی نشانه‌های کم آبی، به نمونه خون و ادرار نیاز است. همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری نیز برای بیمار تجویز کند تا بداند که آیا تهوع و استفراغ علت معده‌ای و روده‌ای دارد یا خیر. ممکن است برای تشخیص بارداری دوقلو یا رشد سلول‌های رحم در اثر بیماری تروفوبلاستیک از اولتراسوند (استفاده از امواج صوتی برای عکسبرداری از داخل بدن بیمار) نیز استفاده شود.
درمان حالت تهوع در دوران بارداری
فرد بارداری که به حالت تهوع شدید صبحگاهی مبتلا است، با درمان احساس بهتری خواهد داشت و مواد غذایی مورد نیاز را دریافت خواهد کرد تا به خود و رشد نوزادش کمک کند. نوع درمان مورد نیاز به حالت‌های زن در هنگام بیماری بستگی دارد. برخی از روش‌های درمان حالت تهوع در دوران بارداری موجود عبارتند از:
داروها
زمانی که استفراغ مداوم باشد و احتمال ایجاد خطر برای مادر یا نوزاد وجود داشته باشد، از دارو برای جلوگیری از تهوع در بارداری استفاده می‌شود. داروهایی که برای جلوگیری از تهوع بارداری تجویز می‌شوند عبارتند از:
- آنتاسیدها یکی از داروهای موجود هستند که باعث کاهش ترشح اسید معده می‌شوند. گاهی پزشک داروهایی برای تخلیه سریع معده نیز تجویز میکند.
- معمولا داروهای ضد استفراغ و تهوع برای بیمار تجویز می‌شود. این داروها ممکن است به صورت تزریقی یا سرم باشد.
- یکی از داروهای دیگری که معمولا تجویز می‌شوند، آنتی هیستامین‌ها هستند.
اگر خانمی نتواند از راه دهان دارو بخورد، دارو از راه تزریق وریدی یا شیاف وارد بدن او خواهد شد. داروهایی که برای جلوگیری از حالت تهوع بارداری تجویز می‌شوند شامل پرومتازین، مکلیزین و دروپريدول هستند.
مایعات درون وریدی
یک زن باردار باید به اندازه کافی مایعات دریافت کند. اگر فرد در دوران بارداری مرتب استفراغ کند، به تزریق مایعات درون وریدی نیاز خواهد داشت. در موارد شدید، ممکن است نیاز باشد که فرد باردار در بیمارستان بستری شده و مایعات درون وریدی به او تزریق شوند. زمانی که فرد بتوانند از راه دهان مایعات را بنوشد، تزریق مایعات درون وریدی متوقف خواهد شد.
تغذیه کامل پیرا روده‌ای (تزريق داخل وريدي مواد مغذی)
در موارد شدید استفراغ بارداری باید در طول دوران بارداری محلول‌های ترکیبی و متعادل مواد مغذی از طریق تزریق داخل وریدی به بیمار رسانده شود. این روش را تغذیه کامل پیرا روده‌ای (TPN) می‌نامند.
مکمل‌غذایی
مکمل‌های غذایی شامل دستبندهای نقطه فشار، شبیه به دستبندهایی که برای تهوع ناشی از دریازدگی استفاده می‌شوند، ویتامین B6 و زنجبیل هستند. ممکن است پزشک ویتامین B6 “پیریدوکسین” که برای کاهش حالت تهوع مفید است را برای بیمار تجویز کند. اگر به دلیل استفراغ بیش از حد، مواد غذایی جذب بدن بیمار نمی‌شوند، استفاده از مکمل‌های آهن، اسید فولیک و دیگر ویتامین‌ها نیز ضروری است.
درمان خانگی
- افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم غذای هر وعده: تهوع و استفراغ با خوردن غذاهای خشک (مانند بیسکوییت)،افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم غذای هر وعده، و حمایت عاطفی درمان می‌شوند.
- چند قاشق چایخوری سبوس گندم را در شیر گرم حل کرده و هر یک ساعت کمی از آن بنوشید تا حالت تهوع به تدریج برطرف شود.
- یک قاشق سوپ خوری سرکه سیب را با یک قاشق سوپ خوری عسل در آب سرد مخلوط کرده و قبل از خواب بنوشید.
- تکه‌ای ریشه پوست کنده زنجبیل را بمکید.
- چای برگ تمشک قرمز بنوشید.
- چای نعناع یا نعناع بیابانی بنوشید.
- چای بادرنجبویه بنوشید.
- چای زنجبیل بنوشید. برای تهیه چای زنجبیل، کمی ریشه زنجبیل را در آب جوشانده و سپس آن را از صافی رد کنید. در آخر کمی عسل به چای اضافه کنید تا طعم خوبی پیدا کند.
- دستبندهایی که برای بیماری سفر (یک عارضه در حین مسافرت که سیستم تعادلی گوش داخلی دچار تغییر شده و فرد دچار سرگیجه، تهوع و استفراغ می‌شود) استفاده می‌شود را روی نقاط فشار مربوط به کنترل تهوع ببندید.
- سه قطره روغن اسطوخودوس و یک قطره روغن نعناع بیابانی را در یک اسپری یا دستگاه بخور بریزید تا هوا را خوشبو کند.
- یک کمپرس خنک معطر به اسطوخودوس روی پیشانی و یک کمپرس گرم معطر به اسطوخودوس روی قفسه سینه بگذارید.